Marka hakkının kamu malına (public domain) dönüşmesi, bir markanın üzerindeki hukuki korumanın sona ermesi ve artık herkes tarafından serbestçe kullanılabilir hale gelmesi anlamına gelir. Bu genellikle aşağıdaki üç temel durumdan biri gerçekleştiğinde olur:
- Marka Hakkının Süresinin Dolması ve Yenilenmemesi
- Marka Sahibi Tarafından Terk Edilmesi (Abandonment)
- Jenerikleşme (Genericide)
Şimdi bu durumları detaylıca açıklayalım.
1. Marka Hakkının Süresinin Dolması ve Yenilenmemesi
Tescilli markalar genellikle 10 yıl süreyle korunur (bazı ülkelerde farklılık gösterebilir) ve bu süre dolmadan yenilenmezse, marka hakkı sona erer. Bu durumda, marka kamu malına dönüşür ve başkaları tarafından serbestçe kullanılabilir hale gelir.
Örnekler:
- "Escalator" (Yürüyen Merdiven): Orijinal olarak Otis Elevator Company'ye ait bir markaydı. Ancak şirket yenileme yapmadı ve kelime jenerikleştiği için kamu malına dönüştü.
- "Cellophane" (Selofan): DuPont tarafından bir ticari marka olarak tescil edilmişti. Ancak yenilenmedi ve halk tarafından jenerik olarak kullanılmaya başlandı.
- "Corn Flakes" (Mısır Gevreği): Kellogg’s bir zamanlar bu markanın sahibi olsa da, zamanla korumasını kaybetti ve artık genel bir terim haline geldi.
2. Marka Sahibi Tarafından Terk Edilmesi (Abandonment)
Marka sahibi, bir markayı ticari olarak kullanmayı bırakırsa ve bu durum belirli bir süre boyunca devam ederse (ABD’de genellikle 3 yıl, Türkiye’de "kesintisiz 5 yıl" kuralı geçerli), marka terk edilmiş (abandoned) sayılır ve kamu malına dönüşebilir.
Örnekler:
- "Aspirin": Bayer’in ticari markasıydı. Ancak ABD’de marka hakkını koruyamadı ve kamu malına dönüştü. Bugün herkes "aspirin" kelimesini genel bir terim olarak kullanıyor.
- "Thermos" (Termos): Başlangıçta bir şirket tarafından tescil edilmişti, ancak marka sahibi onu yeterince koruyamadı ve halk arasında genel bir terime dönüştü.
- "Yo-Yo": Duncan Yo-Yo Company’nin markasıydı, ancak şirket markayı korumak için gerekli yasal işlemleri yapmadı ve sonunda kamu malına dönüştü.
3. Jenerikleşme (Genericide)
En yaygın marka kaybı nedenlerinden biri de jenerikleşmedir. Bir marka, halk arasında belirli bir ürün veya hizmeti tanımlayan genel bir terim haline geldiğinde, artık ayırt edici olma özelliğini kaybeder ve hukuki koruması sona erer.
Örnekler:
- "Xerox" (Fotokopi) → Xerox Şirketi, markasının jenerikleşmesini önlemek için reklam kampanyaları düzenledi. "Xerox" kelimesinin genel bir fiil olarak kullanılmasını engellemeye çalıştı ve büyük ölçüde başarılı oldu. Ancak bazı ülkelerde marka haklarını kaybetti.
- "Google" (Arama Motoru) → "Googlelamak" terimi günlük dilde çok yaygın kullanıldığı için Google, markasını jenerikleşmekten korumak için aktif yasal mücadele veriyor.
- "Velcro" (Cırt cırt) → Velcro, kendi markasının jenerikleşmesini önlemek için reklamlarla halkı bilinçlendirdi.
- "Kleenex" (Mendil) → Markanın sahibi olan Kimberly-Clark, "Kleenex" kelimesinin sadece kendi ürünlerini tanımlaması için çalışıyor. Ancak birçok kişi "Kleenex" kelimesini genel bir mendil türü olarak kullanıyor.
Kamu Malına Dönüşmeyi Önlemek İçin Marka Sahipleri Ne Yapabilir?
Marka sahipleri, markalarının kamu malına dönüşmesini önlemek için şu stratejileri uygular:
-
Markayı Jenerikleşmeye Karşı Savunmak
- Google, Xerox, Velcro gibi şirketler sürekli olarak markalarının yanlış kullanımına karşı uyarılar yapar.
- "Googlelamak yerine 'Google'da arama yapmak' deyin!" gibi kampanyalar yürütürler.
-
Markanın Ticari Kullanımını Sürdürmek
- Sürekli olarak markayı ticari amaçlarla kullanarak ve piyasada aktif tutarak markanın terk edilmesini önlerler.
-
Düzenli Olarak Marka Tescilini Yenilemek
- 10 yılda bir marka yenilenmezse, hak kaybı yaşanır. Bu nedenle markalar düzenli olarak yenilenir.
-
Markanın Genel Bir Terim Olarak Kullanılmasını Engellemek İçin Hukuki Yollara Başvurmak
- Bazı markalar, jenerikleşmeyi önlemek için gazetelerde, dergilerde veya sosyal medyada markalarının yanlış kullanımına itiraz ederler.
Özet
Bir marka süresi dolarsa, kullanılmazsa veya jenerik hale gelirse, kamu malına dönüşür ve herkes tarafından kullanılabilir hale gelir. Bu yüzden markasını korumak isteyen şirketlerin aktif savunma stratejileri geliştirmesi gerekir.
En çok jenerikleşen markalar: Aspirin, Termos, Yo-Yo, Escalator, Selofan.
Jenerikleşmemek için savaşan markalar: Google, Xerox, Velcro, Kleenex.
Özetle, markanızı korumak istiyorsanız aktif kullanmalı, jenerikleşmesine karşı çıkmalı ve tescil yenilemelerini kaçırmamalısınız! Ayrıntılı bilgi almak için 0216 553 22 23 telefon üzerinden hemen bizimle iletişime geçebilirsiniz. İletişim bilgilerimiz için tıklayın.
